Από την αρχαιότητα, η ελληνική παράδοση, προσέδιδε μεγάλη βαρύτηAτα στη φιλία, στο σχετίζεσθαι και στο ανήκειν. Ο Πλάτων, στο βιβλίο “Λύσις”, πραγματεύεται το θέμα της ομόφυλης φιλίας και ισχυρίζεται ότι “ο ενάρετος μόνο με τον ενάρετο δημιουργεί φιλίες. Ο κακός ούτε με τον ενάρετο ούτε με τον ανήθικο έχει πραγματικές φιλίες”. Παρόμοια ο Ισοκράτης στον “Προς Δημόνικο” λέγει ότι “οι κακοί άνθρωποι τιμούν τους φίλους μόνο όταν είναι παρόντες, ενώ οι ενάρετοι και όταν βρίσκονται και μακριά. Τις φιλικές σχέσεις των κακών αρκεί λίγος χρόνος για να τις διαλύσει, ενώ τις φιλίες των ενάρετων δεν είναι ικανή ολόκληρη η ζωή να τις σβήσει”. Κάτι παρόμοιο ισχυρίζεται και ο Αριστοτέλης στα “Ηθικά Νικομάχεια”, λέγοντας “μόνο των εναρέτων ανθρώπων η φιλία είναι αδιάβλητη”.
Η δημιουργία της εκκλησίας του δήμου, η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, το θνήσκειν υπέρ φίλων, συγγενών και εραστών, καθώς και υπέρ της πατρίδος κ.α. καταδεικνύουν τη σημασία των κοινωνικών δικτύων. Αυτή η σημασία διατηρήθηκε μέχρι της ημέρες μας, αν και μερικώς αλλοιωμένη, κι εκεί που οι αρχαίοι έλεγαν “Όμοιος ομοίω αει πελάζει” εμείς λέμε , “Δείξε μου τους φίλους σου να σου πω ποιος είσαι”.
Επίσης, αξίζει να αναφέρουμε μία φράση του Ιησού Χριστού σχετικά με τη δύναμη της ομάδος: “ου γαρ συνηγμένοι δύο ή τρείς εις το εμόν όνομα, εκεί ειμί εν μέσω αυτών”.
Κύτταρα: ο μικρότερος οργανισμός;
Ας αρχίσουμε τη διερεύνηση των Υπεροργανισμών, ορίζοντας τη λέξη οργανισμός: “κάθε ον που εμφανίζει τις λειτουργίες της ζωής και που αποτελείται από ένα ή περισσότερα στοιχεία που επιτελούν συγκεκριμένη λειτουργία και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους”. Επίσης, μεταφορικά, χαρακτηρίζουμε ως οργανισμό, κοινωνικά ή νομικά μορφώματα, π.χ. Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος (Ο.Τ.Ε.), Παγκόσμιος Οργανισμός Υγιείας (Π.Ο.Υ.).
Κατ’ επέκταση, ως “Υπεροργανισμό”, ορίζουμε “κάθε ομάδα οργανισμών, η οποία δρα ως μία και ενιαία λειτουργική μονάδα, καθώς και κάθε κοινωνία οργανισμών, της οποίας τα οργανωτικά της χαρακτηριστικά ομοιάζουν με τις φυσιολογικές ιδιότητες ενός οργανισμού, π.χ. αποικίες των μελισσών και των μερμηγκιών”.
Σύμφωνα με τις ενδείξεις στα απολιθώματα, οι πρώτες μορφές ζωής εμφανίστηκαν στην γή πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια και ήταν μονοκύτταροι οργανισμοί, όπως τα βακτήρια. Ύστερα από μία μεγάλη χρονική περίοδο, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι σύνθετοι μονοκύτταροι οργανισμοί, τα αναερόβια προκαρυωτικά κύτταρα. Μέχρι το 2008, αυτή η δημιουργία τοποθετούνταν πριν 600 εκατομμύρια χρόνια. Τότε όμως, ο καθηγητής του Poitiers (Γαλλία) Αμπντεραζάκ Ελ Αλμπανί (Abderrazak El Albani), αναθεώρησε αυτήν την ημερομηνία, καθώς ανακάλυψε στην Γκαμπόν περισσότερα από 250 απολιθώματα με πολυκύτταρους οργανισμούς (Grypania spiralis), ηλικίας 2,1 δισεκατομμυρίων ετών.
Μελετώντας λίγο βαθύτερα τα κύτταρα, αρχικά θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν δύο είδη κυττάρων: αυτά που έχουν πλήρες σχηματισμένο πυρήνα και ονομάζονται “ευκαρυωτικά” και αυτά που δεν έχουν σχηματισμένο πυρήνα, τα οποία ονομάζονται “προκαρυωτικά”. Από τα ευκαρυωτικά κύτταρα αποτελούνται κάποιοι μονοκύτταροι οργανισμοί, όπως τα πρωτόζωα και τα φύκη, αλλά και όλοι οι πολυκύτταροι οργανισμοί, όπως τα φυτά και τα ζώα.
Σύμφωνα με τον κυτταροβιολόγο, Δρ. Bruce Lipton, οι βιοχημικοί μηχανισμοί που χρησιμοποιούν τα όργανα του ανθρώπου, είναι ίδιοι με τους μηχανισμούς που χρησιμοποιούν τα οργανίδια των κυττάρων. Έτσι κάθε ευκαρυωτικό κύτταρο, κατ’ αναλογία με τον ανθρώπινο οργανισμό, διαθέτει το λειτουργικό αντίστοιχο του νευρικού, πεπτικού, αναπνευστικού, απεκκριτικού, ενδοκρινικού, μυϊκού, σκελετικού, κυκλοφορικού, αναπαραγωγικού και ανοσοποιητικού συστήματος καθώς και του δέρματος. Ο ίδιος, υποστηρίζει ότι το κύτταρο είναι ο μικρότερος αυτοσυνείδητος οργανισμός. Έχει σκοπό, θέληση, ευφυΐα και μνήμη. Αναλύει χιλιάδες ερεθίσματα και είναι ικανό να μαθαίνει από τις ενδογενείς και εξωγενείς περιβαλλοντικές επιρροές, δημιουργώντας κυτταρικές μνήμες, οι οποίες μεταφέρονται στους απογόνους. Ένα παράδειγμα αυτής της μνήμης αποτελεί η δημιουργία αντισωμάτων, μετά από την εισβολή κάποιου ιού, πχ. της ευλογιάς. Μάλιστα, το 2004, η Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου Southwestern δημοσίευσε μία μελέτη, στην οποία παρουσίασαν ως βασικό μηχανισμό υγιείας του οργανισμού μας, την κυτταρική μνήμη. Η παρομοίωση δε που χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν αυτόν τον μηχανισμό είναι εκπληκτική: “οι κυτταρικές μνήμες ομοιάζουν με τα αυτοκόλλητα χαρτάκια σημειώσεων που υπαγορεύουν στο κύτταρο πώς να λειτουργήσει. Όταν, όμως υπάρχουν επιβλαβείς κυτταρικές μνήμες, η καθοδήγηση του κυττάρου είναι εσφαλμένη”.
Είμαστε Συνδεδεμένοι
Η μεγάλη τομή στην κατανόηση της λειτουργίας των κοινωνικών δικτύων έγινε από τον Δρ. Χρηστάκη και τον φίλο και συνεργάτη του JamesH. Fowler: “Καθώς μελετούσαμε τα κοινωνικά δίκτυα όλο και σε μεγαλύτερο βάθος, αρχίσαμε να τα θεωρούμε ως ένα είδος ανθρωπίνου «υπεροργανισμού». Τα δίκτυα έχουν τη δική τους ζωή. Μεγαλώνουν και εξελίσσονται. Αυτός ο υπεροργανισμός έχει τη δική του δομή και λειτουργία”.
Η συνειδητοποίηση ότι, όπως ένα κύτταρο του ανθρωπίνου οργανισμού, ο καθένας μας αποτελεί “κύτταρο” ενός υπεροργανισμού, της ανθρωπότητας, μας δίδει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε τα φαινόμενα της ζωής από μία άλλη οπτική γωνιά και να δράσουμε με έναν διαφορετικό τρόπο. Εφ’ όσον επηρεαζόμαστε από τους ανθρώπους που συσχετιζόμαστε, τότε αναλόγως με τις επιλογές μας σύμφωνα με τον Δρ. Χρηστάκη «αναγκαστικά χάνουμε μέρος του αυτεξούσιού μας». Η κατάρρευση της ψευδαισθήσεως του απολύτου ελέγχου του βίου μας μπορεί ν’ αποτελέσει μία συγκλονιστική συνειδητοποίηση.
Τα δύο θεμελιώδη χαρακτηριστικά των κοινωνικών δικτύων είναι η “σύνδεση” και η “μετάδοση”. Με τον όρο σύνδεση, εννοούμε τον τρόπο με τον οποίον διασυνδέονται μεταξύ τους τα μέλη που απαρτίζουν ένα κοινωνικό δίκτυο. Ο καθένας έχει τη θέση του εντός του δικτύου: κομβική, ενδιάμεση ή περιφερειακή. Επίσης, οι δεσμοί μεταξύ των μελών είναι περίπλοκοι: εφήμεροι ή μακροχρόνιοι, χαλαροί ή στενοί, προσωπικοί ή ανώνυμοι. Με τον όρο μετάδοση, εννοούμε την ουσία που δύναται να κυκλοφορεί μεταξύ των δεσμών. Αυτή η ουσία μπορεί να είναι χρήμα, μικρόβιο, ναρκωτικό, βιβλίο, διαδικτυακό άρθρο, παχυσαρκία ή ευτυχία. Η συμπεριφορά της κάθε ουσίας διέπεται από διαφορετικούς κανόνες. Για παράδειγμα τα ναρκωτικά είναι παράνομα, τα βιβλία δεν ενδιαφέρουν κάποιον που είναι τυφλός ή που δε γνωρίζει να διαβάζει ή που δε γνωρίζει να διαβάζει κινέζικα ή που δεν τον ενδιαφέρει το διάβασμα, ενώ η παχυσαρκία τείνει να μεταδίδεται ταχύτερα μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.
Για την καλύτερη κατανόηση των δομών (Σύνδεση) και τη λειτουργία (Μετάδοση) των κοινωνικών δικτύων, ο Δρ. Χρηστάκης έθεσε πέντε κανόνες:
1. Τα δίκτυά μας, διαμορφώνονται από εμάς.
2. Τα δίκτυά μας, μας διαμορφώνουν.
3. Οι φίλοι μας, μας επηρεάζουν.
4. Οι φίλοι των φίλων των φίλων μας, μας επηρεάζουν.
5. Το δίκτυο έχει τη δική του ζωή.
Συμπερασματικά, βάσει αυτών των κανόνων, όταν αλληλεπιδρούν οι άνθρωποι που τους συνδέει κάτι το κοινό, τότε συνδημιουργούν ένα δίκτυο, εντός του οποίου συνεχώς αλληλοεπηρεάζονται. Το δυναμικό αυτό δίκτυο, αφ’ ενός διαμορφώνεται συνεχώς από τα μέλη του, αφ’ ετέρου δε διαμορφώνει κι αυτό τα μέλη του. Τέλος, δίκτυο λειτουργεί ως μία αυτόνομη οντότητα. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε τη δημοσίευση του I.D. Couzin, το 2005, όπου εφαρμόζοντας μαθηματικά μοντέλα σε σμήνη πτηνών και κοπάδια πουλιών συμπέρανε ότι δεν υπάρχει κεντρικός έλεγχος της κινητικότητας της ομάδας, αλλά ένα είδος συλλογικής νοημοσύνης. Να έχουν άραγε αυτά τα δίκτυα, όπως και το κύτταρο, συνειδητότητα;
Έξι Βαθμοί Διαχωρισμού & Τρείς Βαθμοί Επιρροής
Ο StanleyMilgram, εκτός από το γνωστό πείραμα υπακοής, το 1960 επινόησε ένα πείραμα, στο οποίο ζητήθηκε από εκατοντάδες κάτοικους της Νεμπράσκα, να αποστείλουν ένα γράμμα σε έναν επιχειρηματία που ζούσε στη Βοστώνη (περίπου δύο χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά), χωρίς όμως να επιτρέπεται να το στείλουν απ’ ευθείας στον ίδιο. Όταν οι ερευνητές μέτρησαν τον αριθμό των κινήσεων της επιστολής από τη Νεμπράσκα έως τον επιχειρηματία, παρατήρησε ότι, κατά μέσο όρο, ήταν έξι. Ο Milgramθεώρησε ότι όλοι οι άνθρωποι συνδεόμαστε μεταξύ μας, απέχοντας, κατά μέσον όρο “έξι βαθμούς διαχωρισμού”.
Το 2002, ο φυσικός και κοινωνιολόγος DuncanWatts και οι συνάδελφοί του PeterDodds και RobyMuhamad, επανέλαβαν, σε παγκόσμια κλίμακα, το πείραμα του Milgram. Ενέπλεξαν σε αυτό πάνω από 98.000 ανθρώπους και αντί για μέσο επικοινωνίας το ταχυδρομείο, χρησιμοποιήθηκε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail). Στους συμμετέχοντες ζητήθηκε να στείλουν ένα ηλεκτρονικό μήνυμα με αποδέκτες σε διάφορα μέρη του κόσμου: έναν δημοτικό υπάλληλο στην Εσθονία, έναν σύμβουλο τεχνολογίας στην Ινδία, έναν αστυνομικό στην Αυστραλία κ.α. Ο καθένας έστειλε το πρώτο μήνυμά του, σε κάποιον οικείο του, πιθανολογώντας ότι είτε θα γνώριζε τον τελικό αποδέκτη, είτε σε ποιόν να το προωθήσει ώστε να καταλήξει στον τελικό αποδέκτη. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τα ευρήματα του Milgram: σε έξι βήματα, κατά μέσο όρο, το μήνυμα έφθασε στον τελικό αποδέκτη.
Το ότι, εν δυνάμει, συνδεόμαστε με τους πάντες μέσω έξι κινήσεων, δε σημαίνει ότι μπορούμε να επηρεάσουμε ή να μας επηρεάσουν, οι άνθρωποι σε έξι επίπεδα. Η έρευνα του Δρ. Χρηστάκη έδειξε ότι αυτά που σκεπτόμαστε, λέμε ή πράττουμε, έχουν ισχύ για τρία επίπεδα: διαδίδονται στους φίλους μας, στους φίλους των φίλων μας και στους φίλους των φίλων των φίλων μας. Αυτό είναι το εύρος της επιρροής, από και προς τα κοινωνικά δίκτυα, και αποτελεί τον τέταρτο κανόνα, ή αλλιώς τον Κανόνα των Τριών Βαθμών Επιρροής. Εάν υποθέσουμε ότι έχω μόνο δέκα φίλους, οι οποίοι έχουν από δέκα φίλους ο καθένας και οι οποίοι με τη σειρά τους έχουν κι αυτοί από δέκα φίλους ο καθένας, τότε εκπέμπω και λαμβάνω πληροφορίες σε ένα δίκτυο χιλίων ανθρώπων. Εάν έχω 40 ή 60 ή 100 φίλους;
Ο Δρ. Χρηστάκης ισχυρίζεται ότι τα κοινωνικά δίκτυα μεγεθύνουν και ενδυναμώνουν κάθε εισερχόμενη πληροφορία: από την παχυσαρκία και τη φοροδιαφυγή, έως την ευτυχία και τον ανθρωπισμό. Είναι δική μας ευθύνη να επιλέγουμε τα δίκτυα με τα οποία θα συνδεόμαστε και όπου δεν έχουμε την επιλογή, να επιλέγουμε τις πληροφορίες, με τις οποίες θα τα τροφοδοτούμε.
Εάν συνδυάσουμε αυτή τη γνώση, με αυτά που δηλώνει ο Άγιος Νεκτάριος, τότε, όσον αφορά τις φιλίες μας, έχουμε τρείς επιλογές,: “ αυτή που βασίζεται στην αρετή, αυτή που θεμελιώνεται στο συμφέρον και αυτή που υπάρχει από συνήθεια. Αρίστη όμως είναι η χάριν της αρετής φιλία, γιατί τη στερεώνει η αρετή της αγάπης”.
